‘’Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων’’.

Τα παρακάτω, είναι αποσπάσματα από το υπέροχο έργο του Μ. Βασιλείου ‘’Προς τους νέους, όπως αν εξ ελληνικών ωφελοίντο λόγων’’, το οποίο αποτελείται από δέκα κεφάλαια. Σκοπός, δεν είναι η παρουσίαση ολόκληρου του έργου. Σκοπός είναι να γίνει φανερό μέσα από το έργο του Αγίου, το πώς ο ίδιος αλλά και οι Πατέρες της Εκκλησίας γενικότερα, έβλεπαν την αρχαία ελληνική γραμματεία. Οι ίδιοι άλλωστε ήταν άριστοι γνώστες αυτής, και (όπως θα διαπιστώσετε παρακάτω) την σύστηναν με διάκριση στους πιστούς. Δεν την απέρριπταν, ούτε την δέχονταν ολόκληρη, αλλά πάντα με βάση όσα θα μπορούσε να προσφέρει στην έννοια της αρετής. Αυτά αποτελούν απάντηση και στους νεοπαγανιστές που συκοφαντούν ψευδώς ως ανθέλληνες τους Πατέρες της Εκκλησίας αλλά και ότι δήθεν στρέφονται κατά του ανθρωπίνου πνεύματος. Στο παρόν έργο, ο Μ Βασίλειος επαινεί τον Ησίοδο, τον Οδυσσέα και τον Όμηρο, τον Ηρακλή που κατά την μυθολογία διάλεξε τον δρόμο της αρετής, τον  Σόλωνα, τον Σωκράτη, τον Περικλή, τον Μ Αλέξανδρο κτλ. Οι αγράμματοι νεοπαγανιστές, αγνοώντας την σημασία της λέξης ‘’Ελληνας’’ σε όλες της φάσεις της ιστορίας, θεωρούν ότι κατακρίνοντας την ειδωλολατρία και τους ανήθικους μύθους, ότι κατακρίνουν και τους Έλληνες ως έθνος. Δηλαδή, να κατακρίνουν τους Έλληνες που δέχτηκαν τον χριστιανισμό!! Το μόνο που κάνουν οι Πατέρες, είναι να ξεχωρίζουν το ωφέλιμο από το μη ωφέλιμο.

1. «Αν, λοιπόν, δεχτείτε με προθυμία τα λόγια μου, θα ανήκετε στην δεύτερη κατηγορία εκείνων που επαινεί ο αρχαίος ποιητής Ησίοδος, γράφοντας ότι είναι άριστος άνθρωπος όποιος μονάχος του ξεχωρίζει το σωστό κι είναι καλός άνθρωπος όποιος συμμορφώνεται με τις σωστές υποδείξεις. Ενώ όποιον δεν είναι ικανός να το κάνει αυτό, τον χαρακτηρίζει σαν άνθρωπο άχρηστο…Ακριβώς αυτό είναι το νόημα της συμβουλής μου· δεν πρέπει να παραδώσετε στους αρχαίους συγγραφείς το τιμόνι του νου σας, για να σας πάνε όπου αυτοί θέλουν. Δεν πρέπει να τους ακολουθείτε σε όλα. Πρέπει να πάρετε απ ‘ αυτούς ότι είναι χρήσιμο και να μη δώσετε προσοχή στα υπόλοιπα».

2. «Οδηγός μας στην εδώ κάτω ζωή είναι η Αγία Γραφή, που η γλώσσα της έχει πολύ μυστήριο. Όσο ο άνθρωπος έχει ακόμα μικρή ηλικία, είναι φυσικό να μη καταλαβαίνει τη βαθιά της σημασία. Τι κάνει λοιπόν? Προγυμνάζεται με τα μάτια της ψυχής σε άλλα κείμενα, όχι εντελώς ξένα, που μοιάζουν με καθρέπτες και σκιές…Πως θα γίνει αυτή η προγύμναση? Με το να γνωρίσουμε καλά τους ποιητές, τους πεζογράφους, τους ρήτορες κι όλους τους ανθρώπους, που θα μας προσφέρουν κάτι για να δυναμώσουμε την ψυχή μας…Πρώτα θα ετοιμάσουμε τη συνείδησή μας με την κοσμική σοφία κι ύστερα θ’ ακούσουμε τα ιερά και βαθιά νοήματα της χριστιανικής διδασκαλίας. Πρώτα θα συνηθίσουμε να βλέπουμε τον ήλιο μέσα στο νερό κι ύστερα θ’ ατενίσουμε τον ίδιο τον ήλιο».

3. «Αυτό συνέβη με τον μεγάλο Μωυσή, τον περιβόητο για την σοφία του, καθώς αναφέρει η παράδοση. Πρώτα- λένε- γύμνασε τον νου του στις επιστήμες της αρχαίας Αιγύπτου κι ύστερα σίμωσε για να δει τον αληθινό Θεό. Παρόμοιο συνέβη και με τον σοφό Δανιήλ, αιώνες αργότερα. Πρώτα διδάχτηκε στη Βαβυλώνα τη σοφία των Χαλδαίων κι ύστερα έπεσε στη σπουδή της θείας διδασκαλίας».

4.«Αρκετά σας εξήγησα το ότι αυτά τα κοσμικά μαθήματα δεν είναι ανώφελα για την ψυχή. Ας έλθουμε τώρα να δούμε και το πώς πρέπει να τα αφομοιώνετε. Ας αρχίσουμε από τα πολύμορφα έργα των ποιητών. Δεν πρέπει να δίνετε σημασία σε όλα, χωρίς εξαίρεση, τα διδάγματα τους. Όταν σας εξιστορούν κατορθώματα ή σας εκθέτουν λόγια καλών ανθρώπων, να τα δέχεστε με αγάπη, να κοιτάτε να τους μιμηθείτε, να τους μοιάσετε, όσο μπορείτε. Όταν όμως φέρνουν στη μέση κακούς ανθρώπους, πρέπει να αποφεύγετε τις τέτοιες εικόνες, φράζοντας τ’ αυτιά σας όπως ο Οδυσσέας, που, καθώς διηγείται ο Όμηρος ήθελε να αποφύγει τη μελωδία των Σειρήνων… Απ’ όσα μας διδάσκουν οι παραπάνω, θα διαλέγουμε και θα παίρνουμε μονάχα ότι είναι έπαινος της αρετής και κατάκριση της κακίας… Πρέπει, λοιπόν, αυτά τα συγγράμματα να τα σπουδάζουμε ακολουθώντας το παράδειγμα των μελισσών. Οι μέλισσες δεν πετάνε σε όλα τα λουλούδια με τον ίδιο τρόπο. Κι όπου καθίσουν, δεν κοιτάνε να τα πάρουν όλα. Παίρνουν μονάχα όσο χρειάζεται στη δουλειά τους και το υπόλοιπο το παρατούν και φεύγουν. Έτσι και εμείς, αν είμαστε φρόνιμοι. Θα πάρουμε απ αυτά τα κείμενα ότι συγγενεύει με την αλήθεια και μας χρειάζεται και τα υπόλοιπα θα τα αφήσουμε πίσω μας. Κι όπως, κόβοντας το τριαντάφυλλο, αποφεύγουμε τα αγκάθια της τριανταφυλλιάς, έτσι και από τα κείμενα αυτά θα πάρουμε ότι είναι χρήσιμο και θα φυλάξουμε τον εαυτό μας από ότι είναι επιζήμιο. Από την πρώτη, λοιπόν, στιγμή πρέπει να εξετάζουμε τα διδάγματα χωριστά και να τα προσαρμόζουμε στον σκοπό μας, φέρνοντας, κατά την δωρική παροιμία τη σχετική με τους κτίστες, την πέτρα στο αλφάδι».    

5. «Στην άλλη ζωή, θα φθάσουμε με την αρετή. Την αρετή, που εξύμνησαν κι οι ποιητές κι οι πεζογράφοι, αλλά πιο πολύ οι φιλόσοφοι. Έτσι, μεγαλύτερη προσοχή πρέπει να δώσουμε στα συγγράμματα αυτών των τελευταίων».

6. «Όλοι, λοιπόν, σχεδόν οι αξιόλογοι για την σοφία τους άνθρωποι, άλλος λιγότερο κι άλλος περισσότερο, κι ο καθένας με τον τρόπο του, έχουν εξυμνήσει, στα όσα έγραψαν, την αρετή. Αυτούς πρέπει να πιστεύουμε και να πασχίζουμε να εφαρμόζουμε στην ζωή μας τα λόγια τους…Υπάρχουν άνθρωποι που με φουσκωμένα λόγια εξυμνούν την αρετή μπροστά στους άλλους, αλλά στη δική τους ζωή προτιμούν την ακολασία από την σωφροσύνη, την πλεονεξία από το δίκιο. Με τι μοιάζουν αυτοί? Μοιάζουν με ηθοποιούς που παίζουν δράματα και παρουσιάζονται στη σκηνή συχνά σαν βασιλιάδες και μεγάλοι άρχοντες, χωρίς να είναι ούτε το ένα ούτε το άλλο στην πραγματικότητα και καμία φορά, ούτε ελεύθεροι πολίτες, αλλά δούλοι». 

7.«Αλλά και σπουδαίες πράξεις των αρχαίων σώθηκαν στη μνήμη ως τις ημέρες μας καταγεγραμμένες στις σελίδες των ποιητών και των πεζογράφων. Ας μη παραμελήσουμε και τη δική τους ωφέλεια. Κάποτε, λόγου χάρη, ένας χυδαίος άνθρωπος έβριζε τον Περικλή, ενώ ο μεγάλος πολιτικός δεν έδινε καμία σημασία. Όλη τη μέρα ο άνθρωπος εκείνος περιέλουζε με βρισιές τον Περικλή, αλλά αυτός έμενε αδιάφορος. Όταν, λοιπόν,  έπεσε το βράδυ και σκοτείνιασε κι εκείνος αποκαμωμένος απομακρύνονταν, ο Περικλής, πιστός στην άσκηση της φιλοσοφίας, πρόσταξε αν του φωτίσουν το δρόμο που περπατούσε…Τι σπουδαίο θα ήταν αν όσοι παρασύρονται στο πάθος του θυμού έφερναν στον νου τους τέτοια περιστατικά…Ας γυρίσουμε πάλι στα παραδείγματα σπουδαίων πράξεων. Όρμησε κάποιος εναντίων του φιλοσόφου Σωκράτη και τον χτυπούσε αλύπητα στο πρόσωπο. Αλλά εκείνος δεν έφερε αντίσταση. Άφησε τον μεθυσμένο να χορτάσει την οργή του, ως ότου η όψη του είχε μελανιάσει και πρησθεί από τα κτυπήματα. Όταν το ξύλο σταμάτησε καμιά φορά, ο Σωκράτης έκανε μονάχα αυτό· έγραψε στο μέτωπο του ο τάδε το έκανε, όπως επιγράφουν στους ανδριάντες το όνομα του γλύπτη. Ήταν η μόνη του εκδίκηση. Τα παραδείγματα αυτά έχουν σχεδόν την ίδια επιδίωξη με την Αγία Γραφή μας…όσο για τα περιστατικά του Περικλή και του Ευκλείδη, θυμίζουν την εντολή να υπομένουμε όποιους μας κάνουν κακό και να βαστάμε με πραότητα την οργή τους, να μην καταριόμαστε αλλά να απαντάμε με ευχές στους εχθρούς μας. Όποιος προγυμναστεί στα αρχαία εκείνα παραδείγματα, δεν θα δυσπιστήσει στις εντολές του Ευαγγελίου σας ακατόρθωτες».

8. «...δεν πρέπει να τα αφομοιώνουμε όλα χωρίς διάκριση, αλλά μονάχα όσα ωφελούν..»

9. «Όσοι ξεπερνούν τα σύνορα της ανάγκης, μοιάζουν με ανθρώπους που γλιστρούν σε κατήφορο και μην έχοντας που να στηρίξουν τα πόδια τους εξακολουθούν αέναα να πέφτουν. Όσο πιο πολλά αποκτούν, τόσο περισσότερα χρειάζονται, για να ικανοποιούν τις επιθυμίες όπως λέγει και ο νομοθέτης Σόλων·  ‘’Στον ανθρώπινο πλούτο τέρμα φανερό δεν υπάρχει’’. Αλλά κι ο Θέογνις ας έρθει στη μέση για να μας διδάξει σε αυτό το ζήτημα· ‘’Δεν ποθώ ούτε να γίνω πλούσιος. Άμποτε με λίγα να ζω, χωρίς δεινά. Άξιος θαυμασμού είναι και ο Διογένης, που περιφρονούσε όλα μαζί τα ανθρώπινα αγαθά κι έλεγε ότι είναι ο πλουσιότερος κι από τον βασιλιά της Περσίας, γιατί στη ζωή του είχε ανάγκη από λιγότερα πράγματα».

           

10. «Αυτά όλα θα τα διδαχτούμε τελειότερα στην Αγία Γραφή μας. Αλλά προς ώρας τα περιγράφουμε, σαν σκιαγράφημα της αρετής από την κοσμική σοφία. Όσοι μ’ επιμέλεια μαζεύουν την ωφέλεια από κάθε τι, μοιάζουν με ποτάμια που παίρνουν στο διάβα τους νερό από παραποτάμους κι ολοένα γίνονται μεγαλύτερα. Είναι σωστή η υπόμνηση του Ησιόδου για το λίγο που προστίθεται στο λίγο, όχι μονάχα σχετικά με το χρήμα, αλλά και με την γνώση. Με αυτόν τον τρόπο κι η γνώση γίνεται περισσότερη και μεγάλη… Συμβουλεύω να αποκτάμε εφόδιο για την ατελεύτητη αυτή ζωή, κινώντας, σύμφωνα με την γνωστή έκφραση, πάντα λίθον, ώστε να παίρνουμε από παντού ωφέλεια για μια τέτοια προοπτική… Από όσα, λοιπόν, θαρρώ ότι είναι τα καλύτερα, αλλά σας τα είπα τώρα κι άλλα όσο ζω θα σας τα συμβουλεύω. Και σεις, τώρα, ανάμεσα στα τρία είδη αρρώστιας, μη τοποθετηθείτε στο τελευταίο, το αθεράπευτο. Και μη δείξετε ότι η ψυχική σας ασθένεια μοιάζει μ’ εκείνες των σωματικά αρρώστων. Όσοι δηλαδή έχουν κάποια μικρή αρρώστια, πάνε οι ίδιοι στους γιατρούς. Όσοι έπαθαν κάποια μεγαλύτερη αρρώστια τους προσκαλούν στο σπίτι τους. Κι όσοι έπεσαν σε εντελώς ανίατη μανία, και που τους πλησιάζουν οι γιατροί, δεν τους δέχονται. Μη πάθετε κάτι τέτοιο, παιδιά μου, αποφεύγοντας τις ορθές σκέψεις».