Ο Τάκιτος για τον Χριστό

Η μαρτυρία του Πόπλιου Κορνήλιου Τάκιτου (116 μ Χ) είναι η ακόλουθη…….

(λατινικό κείμενο)

«ergo abolendo rumori Nero subdidit reos et quaesitissimis poenis adfecit, quos per flagitia invisos vulgus Chrestianos appellabat. auctor nominis eius Christus Tibero imperitante per procuratorem Pontium Pilatum supplicio adfectus erat; repressaque in praesens exitiablilis superstitio rursum erumpebat, non modo per Iudaeam, originem eius mali, sed per urbem etiam, quo cuncta undique atrocia aut pudenda confluunt celebranturque.»

«Ο Νέρων υπέδειξε άλλους ως ενόχους και υπέβαλε σε ιδιαίτερες τιμωρίες εκείνους τους οποίους ο λαός μισώντας τους για τις ανομίες τους ονόμαζε χριστιανούς. Εκείνος από τον οποίον προήλθε το όνομα είναι ο Χριστός, ο οποίος εθανατώθη επί της βασιλείας του Τιβέριου, όταν Επίτροπος ήταν ο Πόντιος Πιλάτος. Η προς καιρόν κατασταλείσα ολέθρια δεισιδαιμονία εμφανίστηκε πάλι όχι μόνο στην Ιουδαία, την εστία αυτού του κακού, αλλά και στην Πόλη (Ρώμη), όπου από παντού μαζεύονται και ακούγονται όλα τα κακά και τα αισχρά».

(Χρονικά Τάκιτου 15, 44).

Χειρόγραφα.

Όλα τα μεταγενέστερα Ιταλικά χειρόγραφα είναι αντίγραφα ενός μεσαιωνικού χειρογράφου που λέγεται ‘’κώδικας Medicus 68 II’’ και περιλαμβάνει τα κεφάλαια 11 μέχρι και 16 του έργου στο οποίο βρίσκεται το χωρίο που εξετάζουμε.

Τα «χρονικά» είναι ένα έργο που δεν πρόλαβε να ολοκληρώσει ο Τάκιτος. Χρονολογείται το 116 μ Χ και περιγράφει γεγονότα κατά την διάρκεια των ετών από το 14 μέχρι και το 68 μ Χ. (από τον θανατο του Αυγούστου μέχρι τον Νέρωνα).

Ο κώδικας Medicus 68 II, θεωρείται το πιο αξιόπιστο χειρόγραφο για το κείμενο των "Χρονικών" του Τάκιτου.

Το απόσπασμα αυτό ποτέ δεν αμφισβητείται από τις επίσημες εκδόσεις των έργων του από την Οξφόρδη ή το Κέμπριτζ, ως νόθα μαρτυρία.

Ενστάσεις

1. Ο όρος procurator (επίτρόπος), που χρησιμοποιήθηκε από τον Τάκιτο, είναι όρος μεταγενέστερος και καταγράφεται μετά το 44 μ Χ. Ο Πόντιος Πιλάτος, με βάση την επιγραφή μιας ρωμαϊκής πινακίδας, από το 26-36 μ Χ ηταν έπαρχος(Praefectus). Επομένως στα ρωμαϊκά αρχεία δεν ήταν καταχωρημένος ως procurator (επίτροπος), αλλά ως έπαρχος(Praefectus) για τα συγκεκριμένα έτη που αναφέρει ο Τάκιτος. Επομένως δεν είναι δυνατόν να έχει αντλήσει ο Τάκιτος τις πληροφορίες αυτές από τα επίσημα ρωμαϊκά αρχεία.

Απάντηση

Ο Τάκιτος τον αναφέρει ως ΕΠΙΤΡΟΠΟ. Ωστόσο, με βάση μια ρωμαϊκή πινακίδα που ανακαλύφθηκε το 1961, τον αναφέρει ως έπαρχο. Ο τίτλος των κυβερνητών της κάθε περιοχής ήταν διαφορετικός. Όταν η Σαμάρεια και η Ιουδαία και η Ιδουμέα έγιναν ρωμαϊκές επαρχίες από το 6 μέχρι το 66 οι έφιπποι αξιωματούχοι κυβέρνησαν , που ήταν στην ουσία οι κατώτεροι κυβερνήτες της ρωμαϊκής αυτοκρατορίας. Κράτησαν τον ρωμαϊκό τίτλο του «έπαρχου» μέχρι τον Ηρώδη Αγρίππα. Μετά τον θάνατό του το 44 μ Χ, ο κυβερνήτης κράτησε τον τίτλο του «επιτρόπου». Ο όρος «επίτροπος» και «έπαρχος» δεν είχαν καμία ουσιαστική διαφορά.
Ο Πόντιος Πιλάτος ήταν επίτροπος, όπως μαρτυρείται από τον Ιώσηπο (Ιουδ. Αρχ. 18,2.2…19,9.2….20,9.1 κτλ) , αλλά και από Φίλωνα.
Ο Τάκιτος κάνει αναχρονισμό ουσιαστικά, αφού χρησιμοποιεί τον όρο ‘’επίτροπος’’ που τον χρησιμοποιούσαν μετά από το 44 μ Χ. Μην ξεχνάμε ότι το συγκεκριμένο έργο το γράφει περίπου το 116 μ Χ. Στην εποχή του λοιπόν αυτόν τον όρο χρησιμοποιούσαν για να περιγράψουν ΤΟ ΙΔΙΟ αξίωμα.

Ο καθηγητής Robert E. Van Voorst στο έργο του ‘’ Jesus outside the New Testament: an introduction to the ancient evidence’’ αναφέρει......

«…. (Τα Χρονικά) είναι από τα καλύτερα έργα του Τάκιτου και γενικώς αποδεκτά από τους σύγχρονους ιστορικούς και ως από τις καλύτερες πηγές πληροφόρησης εκείνης της περιόδου». (σελ 39)

Ενώ παρακάτω αναφέρει…….

«Η περιγραφή του Τάκιτου για τον Πιλάτο ως ‘’ ΕΠΙΤΡΟΠΟ’’ είναι αναχρονισμός……Οι περισσότεροι καθηγητές συμφωνούν ότι ο Τάκιτος, όπως και άλλοι συγγραφείς, έκανε χρήση του τίτλου του ‘’επιτρόπου’’ που ήταν περισσότερο γνωστός στην εποχή του από τον προγενέστερο και ιστορικά σωστό τίτλο ‘’ έπαρχος’’. Ένα λάθος όπως αυτό δεν επηρεάζει την ακρίβεια για τις άλλες δηλώσεις του Τάκιτου για τον Ιησού, όπως αναφέρει ο Wells. Το όνομα, η περιοχή, και η χρονολογική τοποθέτηση του Πιλάτου είναι βέβαιες και οι επίτροποι και οι έπαρχοι στην Ιουδαία είχαν την εξουσία να εκτελούν εγκληματίες που δεν ήταν Ρωμαίοι πολίτες». (σελ 48)

Λίγο παρακάτω, αναφέρει…….

«Ποια είναι η πηγή του Τάκιτου για τις πληροφορίες για τον Ιησού; Οι ιστορικοί έχουν προτείνει διαφορετικά είδη πηγών, γραπτών και προφορικών, χριστιανικών και ρωμαϊκών…… ο Τάκιτος σίγουρα δεν ανέσυρε πληροφορίες από την Καινή Διαθήκη άμεσα ή έμμεσα. Καμία φιλολογική ή προφορική ομοιότητα δεν μπορεί να ανιχνευτεί μεταξύ της περιγραφής του και των ευαγγελίων….. Μήπως βρήκε ο Τάκιτος καταγραφή για τον Ιησού στα ρωμαϊκά αρχεία; Αυτά τα αρχεία στην Ρώμη ήταν δύο ειδών, το “Commentarii Principis” και το “Acta Senatus”. Το πρώτο περιείχε στρατιωτικές εκστρατείες, έδικτα, και άλλες νομικές πράξεις του αυτοκράτορα. Ο Τάκιτος αναφέρει ότι ήταν κρυφό και κλειστό, έτσι δεν μπορούσε να ψάξει για πληροφορίες σε αυτό. Η όλη κρυφή φύση του αρχείου καταγράφεται στα ‘’Ιστορικά’’ 4.40…..Το δεύτερο είδος επίσημου αρχείου είναι το “Acta Senatus”….Ήταν ανοικτό και ο Τάκιτος δηλώνει ότι το χρησιμοποίησε, αλλά μια αναφορά για τον Ιησού πιθανών δεν θα ανήκε σε αυτά….Ο Τάκιτος χρησιμοποιεί τον όρο ‘’επίτροπος’’ αναχρονιστικά, και αυτό προϊδεάζει ότι δεν χρησιμοποιεί κάποιο επίσημο έγγραφο το οποίο πιθανών δεν θα έκανε τέτοιο λάθος» (σελ 49-52)

Άλλωστε, οι πληροφορίες αυτές ήταν γνωστές στους σύγχρονους του.

Ο Evans αναφέρει……

«Ο Meier σωστά υπογραμμίζει ότι το απόσπασμα είναι φανερά αυθεντικό. Όχι μονο μαρτυρείται από όλα τα χειρόγραφα των Χρονικών, αλλά από τον αντιχριστιανικό τόνο….η αναφορά του Πιλάτου ως “επιτρόπου” είναι αναχρονισμός….ο Τάκιτος κάνει χρήση της λέξης ‘’επίτροπος’’ που ήταν περισσότερο κοινή την εποχή που έγραψε…..»

(Από το βιβλίο του Craig A. Evans «The Historical Jesus» σελ 389)

Επομένως, ναι μεν ο Τάκιτος κάνει αναχρονισμό (χρησιμοποιεί έναν ΤΑΥΤΟΣΗΜΟ όρο που χρησιμοποιούνταν την εποχή του και όχι τον προγενέστερο) που σημαίνει ότι δεν άντλησε πληροφορίες για τον Πιλάτο από τα Ρωμαϊκά αρχεία, αλλά ωστόσο υπάρχουν και άλλες πηγές (πχ Ιώσηπος) που αναφέρει τον Πιλάτο με το ίδιο όρο. Το χωρίο αναφέρεται ως αυθεντικό, και ο Τάκιτος ως αξιόπιστος Ιστορικός. Δεν είναι δυνατό να δεχόμαστε ΟΛΟ το έργο του και να απορρίπτουμε ειδικά το κομμάτι που αναφέρεται στον Χριστό και στους χριστιανούς.

2. Ακόμα και το ‘’Χριστός’’ δεν είναι όνομα αλλά θεολογικό προσωνύμιο.

Απάντηση
Ο καθηγητής Robert E. Van Voorst αναφέρει….
«Ακόμα και αν ο Τάκιτος ήξερε το όνομα Ιησούς, δεν θα το χρησιμοποιούσε επειδή θα διέφερε από την εξήγηση της προέλευσης ‘’χριστιανοί’’ στο ‘’Χριστός’’, μπερδεύοντας τους αναγνώστες». (Jesus Outside the New Testament, p. 46).

Η ίδια η Καινή Διαθήκη κινείται προς την κατεύθυνση να αναφέρει το όνομα ‘’Ιησούς’’ ως ‘’Χριστός’’, ανεξάρτητα από το ‘’Ιησούς’’. Υπάρχουν αρκετά σημεία στην Καινή διαθήκη που υποστηρίζουν κάτι τέτοιο. Επομένως ήταν σε χρήση, για αυτό και το χρησιμοποιεί ο Τάκιτος. Άλλωστε στο χωρίο που εξετάζουμε, ο Τάκιτος προσπαθεί να συνδέσει την ονομασία ‘’χριστιανοί’’ με το πρόσωπο που θανατώθηκε, του ιδρυτή αυτής της κίνησης. Και για αυτό χρησιμοποιεί το ‘’Χριστός’’.

Παραδείγματα από την Καινή Διαθήκη……
«σεις όμως μη ονομασθήτε Ραββί· διότι εις είναι ο καθηγητής σας, ο Χριστός· πάντες δε σεις αδελφοί είσθε». (Ματθαίος 23,8)
«Μηδέ ονομασθήτε καθηγηταί· διότι εις είναι ο καθηγητής σας, ο Χριστός». (Ματθαίος 23,10)
«Προφήτευσον εις ημάς, Χριστέ, τις είναι όστις σε εκτύπησεν;» (Ματθαίος 26, 68)
Οι άπιστοι στρατιώτες τον ξέρουν ως Χριστό!!

Ο απ Παύλος όταν απολογείται στον Αγρίππα, λέει την ομολογία του. Πως είχε προσωπική εμπειρία με τον Κύριο, του οποίου το όνομα αναφέρει αρχικά ως ‘’Ιησού Ναζωραίο’’, έπειτα ως ‘’Ιησού’’, και ως ‘’Χριστό’’. Τα χρησιμοποιεί ΣΤΗΝ ΙΔΙΑ ΑΠΟΛΟΓΙΑ ως ονόματα του Μεσσία, που σημαίνει ότι ήταν γνωστός με αυτά. Ακόμα και το ‘’Χριστός’’ που είναι κατά βάση θεολογικό προσωνύμιο, χρησιμοποιείται ΚΑΙ ως όνομα.
«Εγώ μεν εστοχάσθην κατ' εμαυτόν ότι έπρεπε να πράξω πολλά εναντία εις το όνομα του Ιησού του Ναζωραίου·» (Πράξεις 26,9)
«Εγώ δε είπον· Τις είσαι, Κύριε; Και εκείνος είπεν· Εγώ είμαι ο Ιησούς, τον οποίον συ διώκεις.» (Πράξεις 26,15)
«ο Χριστός έμελλε να πάθη, ότι πρώτος αναστάς εκ νεκρών μέλλει να κηρύξη φως εις τον λαόν και εις τα έθνη.» (Πράξεις 26,23)
Και μάλιστα παρακάτω αναφέρει ο Αγρίππας…..
«Και ο Αγρίππας είπε προς τον Παύλον· Παρ' ολίγον με πείθεις να γείνω Χριστιανός.» (Πράξεις 26,28)
……που σημαίνει ότι υπάρχει άμεση σύνδεση του ‘’χριστιανός’’ με το ΟΝΟΜΑ Χριστός!!

3. Αναφορικά δε με το έτερο επιχείρημα ότι σε αντίθεση με τον Τάκιτο, «ο όχλος ονόμαζε τους πιστούς chrestiani», θα πρέπει να επισημανθεί ότι το λατινικό κείμενο δε λέει κάτι τέτοιο, αφού -τυπικά τουλάχιστον- ο λεκτικός τύπος που χρησιμοποιήθηκε είναι το σωστό christianos. Και λεώ «τυπικά» γιατί όπως εκ των υστέρων αποδείχθηκε, στο παλαιότερο σωζόμενο αντίγραφο τού αποσπάσματος η επίμαχη λέξη υπέστη «εξωτερικές παρεμβάσεις»! Αρχικά, βλέπετε, στη θέση τού «έγκυρου» christianos υπήρχε το «λανθασμένο» chrestianos. Κάποιος αντιγραφέας ωστόσο, θεώρησε σκόπιμο να επέμβει στην επίμαχη λέξη, μετατρέποντας το e σε i! To κενό διάστημα όμως που δημιουργήθηκε μεταξύ τού i και του επόμενου γράμματος που ακολουθούσε, δηλαδή τού s, τον πρόδωσε. Η παραποίηση αυτή που για πρώτη φορά επισημάνθηκε το 1906 (G. Andresen), όπως επιβεβαίωσε και η υπέρυθρη φωτογράφιση τού εγγράφου, θεωρείται πλέον απολύτως τεκμηριωμένη: κάτω από i όντως υπήρχε κάποτε ένα e

!

απάντηση

Ο Robert E. Van Voorst σελ 43 αναφέρει…

«Οι παλαιότερες κριτικές εκδόσεις αναφέρουν ‘’Christianoi’’, ‘’Christians’’. Ωστόσο, η πρωτότυπη γραφή του παλαιότερου σωζόμενου χειρογράφου αναφέρει ‘’Chrestianoi’’, ‘’Chrestians’’. Μια σημείωση στο περιθώριο το ‘’διορθώνει’’ σε ‘’Christianoi’’…..περιλαμβάνεται στις τρείς κριτικές εκδόσεις….Ο Τάκιτος διορθώνει, με τυπικό τρόπο οικονομίας με την δήλωση του ότι ‘’ο ιδρυτής αυτού του ονόματος’’ είναι ο Χριστός, και όχι το κοινό όνομα που δόθηκε από το πλήθος, Chrestus. (Σημείωση 64 του συγγραφέα…..άλλο παράδειγμα κατ οικονομίας στυλ, δείτε αργότερα στο κείμενο, όπου ο Τάκιτος αρχικά δεν δίνει την τοποθεσία ή την εθνικότητα του Χριστού, αλλά έπειτα δίνει την εθνικότητα δηλώνοντας ότι η Ιουδαία είναι ‘’η προέλευση αυτής της δεισιδαιμονίας. Αυτή η διόρθωση είναι κατά της πιθανότητας ότι ο Τάκιτος αρχικά έγραψε ‘’Christianoi’’, αλλά μια μεταγενέστερη γραφή το άλλαξε σε ‘’chrestianoi’’.

(jesus outside the New Testament: an introduction to the ancient evidence)

Και αν άλλαξε η λέξη από ‘’chrestianos’’ σε ‘’christianos’’, ΔΕΝ είναι παραποίηση διότι όπως σημειώνει ο καθηγητής Robert Renehan…..

«…ήταν φυσικό για έναν Ρωμαίο να ερμηνεύει τις λέξεις (Χριστός και Χριστιανοί) όπως την ομόηχη ‘’χρηστός’’.

(Robert Renehan, "Christus or Chrestus in Tacitus?", La Parola del Passato 122 (1968), pp. 368-370)

Ο Fuchs αναφέρει…… «Ακόμα και αυτή η αλλαγή έγινε από τον ίδιο τον αντιγραφέα, το αρχικό ‘’e’’ΔΕΝ ΧΑΝΕΙ την σημασία του. Σε αυτήν την περίπτωση ο αντιγραφέας, που ο Andresen έχει εξηγήσει, θα μπορούσε να έχει βρεί τον τύπο "chrestianos’’ στο αρχικό του κείμενο, και από μόνος του να άλλαξε το παράξενο ‘’e’’ στο οικείο ‘’i’.

(Harald Fuchs, Tacitus über die Christen, Vigiliae Christianae, 1950, p. 70, note 6)

4.Περιέργως άλλωστε κανεις από τους χριστιανούς συγγραφείς των πρώτων αιώνων δεν επικαλείται τη μαρτυρία τού Τάκιτου -ούτε καν όταν η συζήτηση συνδέεται με τον Νέρωνα και τις διώξεις των πιστών! Δεδομένης λοιπόν τής χρονικής απόστασης που χωρίζει τη μαρτυρία τού Τάκιτου (κυρίως δε τού μεσαιωνικού αντιγράφου των Χρονικών), από τα γεγονότα στα οποία αναφέρεται, η περίπτωση τής μεταγενέστερης παρεισαγωγής ασφαλώς δεν μπορεί να αποκλειστεί.

Απάντηση

Κανείς χριστιανός συγγραφέας των πρώτων αιώνων δεν επικαλείται την μαρτυρία του Τάκιτου γιατι απλά ΔΕΝ ΧΡΕΙΑΣΤΗΚΕ. Κανείς δεν αμφισβητούσε την ύπαρξη του Χριστού. Ούτε ο Ιουλιανός!! Η αμφισβήτηση της ύπαρξης του Χριστού είναι σχετικά νέο φρούτο…..

Αναφορικά με την χρονική απόσταση του μεσαιωνικού αντιγράφου των Χρονικών, απαντάμε ότι α) το αντίγραφο θεωρείται αυθεντικό από την συντριπτική πλειοψηφία των ερευνητών, β) ακόμα και η αλλαγή του ‘’e’’ σε ‘’i’’ που βρήκε ο Andresen το 1906, όπως εξηγήσαμε παραπάνω, ΔΕΝ είναι παραποίηση διότι ΔΕΝ αλλάζει νόημα σε τίποτα και οι λέξεις είναι ομόηχες, γ) αν απορρίψουμε το χειρόγραφο των Χρονικών επειδή μεσολαβούν 10 αιώνες μεταξύ συγγραφής και του χειρογράφου που σώζεται, τότε πρέπει να κάνουμε το ίδιο και σε άλλα έργα που ΘΕΩΡΟΥΜΕ ΑΞΙΟΠΙΣΤΑ και ΔΕΝ ΤΑ ΑΜΦΙΣΒΗΤΟΥΜΕ, όπως πχ την Ιστορία του Θουκυδίδη όπου η χρονική απόσταση από την συγγραφή μέχρι το αρχαιότερο χειρόγραφο που έχουμε είναι 1300 χρόνια, όπως πχ την Ποιητική του Αριστοτέλη (1400 χρόνια μεταξύ πρωτοτύπου και σωζόμενου χειρόγραφου) κτλ.

5.Διότι ο Τάκιτος μπορεί μεν να έγραψε αυτά που έγραψε για τους χριστιανούς, αλλά όπως και να ’χει, οι σαφώς διπλωματικές φραστικές διατυπώσεις που χρησιμοποίησε, υπέβαλλαν το συμπέρασμα ότι οι σκληρές τιμωρίες που επιβλήθηκαν από τον Νέρωνα ήταν αυθαίρετες και προϊόν τής προσωπικής του εμπάθειας.

Την ιστορική αλήθεια-απάντηση μας για την πυρκαγιά της Ρώμης μπορείτε να δείτε εδώ.

6.Ακόμα και αν είναι αυθεντικές οι αναφορές αυτές, μιλάμε για απλή καταγραφή απλών υποκειμενικών πεποιθήσεων και δοξασιών. Ο Τάκιτος απλώς επανέλαβε τη χριστιανική εκδοχή ۬ δεν κατέγραψε γεγονότα, αλλά θρύλους και παραδόσεις.

Απάντηση

Δηλαδή, κατά τους αρνητές του Χριστού, η πυρκαγιά της Ρώμης είναι ΥΠΟΚΕΙΜΕΝΙΚΗ ΠΕΠΟΙΘΗΣΗ του Τάκιτου. Γιατί το επίμαχο απόσπασμα ΣΧΕΤΙΖΕΤΑΙ ΑΜΕΣΑ με αυτό το ιστορικό γεγονός. Δεν μπορούμε να δεχόμαστε αυτό που αναφέρει για την πυρκαγιά και να απορρίπτουμε ότι αναφέρεται στον Χριστό. Και ειδικά όταν δεν αμφισβητείται το χωρίο ΟΥΤΕ από τους περισσότερους καθηγητές, ΟΥΤΕ από επίσημη διεθνή βιβλιογραφία. Αν κάποιος έχει άλλη άποψη, είμαστε ανοιχτοί προς συζήτηση αρκεί να μας φέρει κάτι από την ΔΙΕΘΝΗ έγκυρη ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ που να αμφισβητεί το χωρίο. Το οποίο έχει έντονη αντιχριστιανική χροιά. Αλλά και αντιιουδαϊκή , αφού η πηγή του ‘’κακού’’ θεωρείται η Ιουδαία. Επομένως, ΟΥΤΕ χριστιανός, ΟΥΤΕ ιουδαίος έγραψε το χωρίο.

Ο καθηγητής Robert Van Voorst σχολιάζει….. «Υπάρχουν καλοί λόγοι για να συμπεράνουμε ότι η συντριπτική πλειοψηφία των ειδικών το θεωρεί αυθεντικό…το στυλ του κεφαλαίου ανήκει στον Τάκιτο. Το απόσπασμα ταιριάζει καλά στο περιεχόμενο του κειμένου, και είναι το απαραίτητο συμπέρασμα για την πυρκαγιά της Ρώμης». (Jesus Outside the New Testament, pp. 42-43):